چشم زخم در قرآن و احادیث: تفسیرها، باورها و تأثیرات مختلف
- مقدمه:
- تعریف چشم زخم:
- اعتقادات مردم در مورد تاثیرات چشم زخم:
- باورهای عامیانه در مورد چشم زخم:
- ابتنا بر حس حسادت و چشم زخم:
- رابطه چشم‌زخم و حسد:
- تأثیر باور به چشم‌زخم در فرهنگ و رفتارهای اجتماعی:
- تأثیر باور به چشم‌زخم در جوامع یهودی و عرب:
- آیات قرآنی درباره چشم زخم:
- روایات امامان درباره چشم زخم:
- در قرآن و باور به چشم‌زخم:
- احادیث شیعه درباره چشم‌زخم:
- آیه “وَ إِن يَكَادُ” در قرآن:
- روایات مشهور در مورد چشم زخم:
- رابطه چشم زخم با قضا و قدر:
- درخواست از امامان شیعه برای دوری از چشم زخم:
- سوالات متداول:
- نتیجه گیری:
مقدمه:
چشم زخم، یکی از مسائلی است که در ادیان مختلف، به ویژه در اسلام، به آن اهمیت ویژه‌ای داده شده است. چشمان به عنوان یکی از عظیم‌ترین نعمت‌های خداوند بر شمرده می‌شوند و حفظ این نعمت از هر گونه آسیب، از جمله چشم زخم، توجیهات دینی مهمی دارد.
نظرات امامان و احادیث مرتبط با این موضوع، نقطه مهمی در رویکرد دینی به چشم زخم را معرفی می‌کنند. امامان، به عنوان رهنمودهای دینی و پیشوایان اسلامی، در مواجهه با این پدیده، نه تنها به اهمیت حفظ سلامت چشمان پرداخته‌اند بلکه راهکارهای دینی نیز برای دفع چشم زخم ارائه کرده‌اند.
یکی از روایاتی که نشان‌دهنده اهمیت حفظ چشمان است، متعلق به امام علی (علیه‌السلام) می‌باشد که فرمودند: “چشم زخم یا چشم کردن حق است و واقعیت دارد.” این جمله نشان‌دهنده حقیقت بی‌پایان چشمان و نیاز به مراقبت‌های خاص در برابر آسیب‌های مختلف است.
در ادامه مقاله، به بررسی دقیق‌تر نظرات امامان و روایات مرتبط با چشم زخم خواهیم پرداخت و سپس به ارائه راهکارهای دینی برای حفظ و درمان این مشکل خواهیم پرداخت.
تعریف چشم زخم:
چشم زخم به عنوان یک واقعیت مرتبط با آسیب‌های چشمی تلقی می‌شود. این وضعیت زمانی ایجاد می‌شود که چشم به عنوان یک اعضای حیاتی و حساس بدن، با عوامل مختلفی مانند آسیب فیزیکی، حساسیت به مواد شیمیایی یا حتی عوامل محیطی مختلف، مورد آسیب قرار گیرد. آسیب‌های احتمالی می‌توانند شامل خراش، بریدگی، ضربه، یا تماس با مواد شیمیایی باشند.
ایجاد چشم زخم باعث ایجاد مشکلات مختلفی برای فرد می‌شود. این مشکلات ممکن است شامل درد، سوزش، قرمزی، سرخ شدن چشم، و حتی افزایش خروج اشک و ترشحات از چشم گردد. در موارد شدیدتر، چشم زخم ممکن است به آسیب‌های جدی‌تری از جمله افت فشار دید، آسیب عصب بینایی، یا حتی از دست رفتن دید منجر شود.
اعتقادات مردم در مورد تاثیرات چشم زخم:
در میان مردم، به ویژه در جوامعی که از نظر مذهبی و باورهای محلی بسیار پررنگ هستند، به چشم زخم اهمیت ویژه‌ای داده می‌شود. بسیاری از افراد باورهای خاصی در مورد تاثیرات چشم زخم دارند. این باورها ممکن است شامل اعتقاد به نفوذ چشم زخم بر دیگران، ایجاد نظرات بد در افرادی که به آن نگاه کنند، یا حتی باور به تاثیر چشم زخم در سلامتی عمومی و روحیه فرد باشد.
به عنوان مثال، در برخی از جوامع، اعتقاد بر این است که چشم زخم می‌تواند بر روابط اجتماعی تأثیر بگذارد و باعث جلب نظرهای منفی یا حتی تعیین سرنوشت فرد شود. این نگرش‌ها معمولاً در قالب باورهای مذهبی یا فرهنگی عمیق شده‌اند و در نتیجه ممکن است به شکل‌های مختلفی در زندگی روزمره و تصمیم‌گیری‌های افراد تأثیر بگذارند.
باورهای عامیانه در مورد چشم زخم:
در فرهنگ‌های مختلف، مردم به دنبال شیوه‌های متفاوتی برای دفع چشم‌زخم هستند. در برخی مناطق آسیایی، دودکردن اسپند و شکستن تخم‌مرغ به عنوان روش‌های معمولی برای دفع چشم‌زخم شناخته می‌شود. به عنوان مثال، ایرانیان معمولاً در مجالس شادی از دانه‌های اسپند بو می‌کشند و دود آن را در محل جشن پخش می‌کنند. این عمل اغلب به منظور دفع چشم‌زخم و جلب نعمت‌های الهی صورت می‌گیرد. اما باید توجه داشت که این شیوه‌ها در منابع دینی تأیید نشده و برخی آنها آیا را بی‌اثر می‌دانند.
علاوه بر این، گردن‌بندها و زیورآلاتی که حاوی آیاتی از قرآن، مانند آیه و ان یکاد و آیة الکرسی هستند، به عنوان وسایلی برای دفع چشم‌زخم مورد استفاده قرار می‌گیرند. این گردن‌آویزها و زیورآلات با انگیزه در امان ماندن از اثرات چشم‌زخم، به گردن کودکان یا در دیگر اماکن آویزان می‌شوند.
علاوه بر این، در فرهنگ ایران، افراد به نوشتن آیات مخصوصی از قرآن، از جمله سوره حمد، معوذتین و آیه الکرسی، در قاب‌ها و کتیبه‌های کاشی‌کاری شده و نصب آنها در سردر منازل و اماکن مختلف پرداخته‌اند. این نوشته‌ها به عنوان یک حفاظ معنوی و دینی در فرهنگ مردم جا افتاده‌اند.
همچنین، بسیاری از افراد معتقد به این هستند که اشیاء قیمتی یا نفیس را از کسانی که چشمان شور دارند پنهان کنند تا از آسیب‌های احتمالی حفظ شوند. در این زمینه، عبارت‌های عامیانه‌ای مانند “بر چشم بد لعنت” و “الهی چشم حسود کور بشه” نیز رواج دارند.
همچنین از مهره‌های آبی‌رنگ به نام “سنگ چشم‌زخم” به عنوان دستبند یا گردنبند برای دفع چشم‌زخم استفاده می‌شود. این مهره‌ها بر اساس استفتائات برخی از مراجع تقلید، تأثیر شرعی ندارند.
ابتنا بر حس حسادت و چشم زخم:
ابتنا بر حس حسادت به عنوان یکی از اصلی‌ترین دلایل اثبات مبتنی بودن چشم‌زخم مورد بررسی قرار گرفته است. این معتقدان اغلب به جنبه‌های فرهنگی و باورهای عامیانه درباره صاحبان چشم‌شور اشاره می‌کنند. در جوامع مختلف، افرادی که با شرایط محرومیت، فقر، یا نقص‌هایی روبرو هستند، ممکن است حس حسادت به دیگران را تجربه کنند و این حسادت ممکن است در چشمان شور و نگاهی مضر به اشتباه تفسیر شود.
مشاهدات نشان می‌دهد که افراد معروف به چشم‌زخم، معمولاً شامل افرادی هستند که در جامعه از نظر اقتصادی یا اجتماعی کمبودهایی دارند، مانند افراد سالخورده، ناقص‌الخلقه، معلول، یا زشت‌رو. به علاوه، زنان نازا، پیر‌دختران، فقرا، و تازه‌دامادان نیز ممکن است به عنوان افراد مورد حسادت واقع شوند. افراد با موقعیت‌ها و شرایط مثبت مانند کودکان، جوانان، ورزشکاران، و افراد زیبا نیز ممکن است مورد حسادت قرار گیرند.
با توجه به این باورها، برخی از افراد در جامعه تلاش می‌کنند با استفاده از تدابیر مختلف، اجتناب از چشمان شور و جلب حسادت دیگران را به دست آورند. به عنوان مثال، برخی از والدین ممکن است اطفال خود را با لباس‌های ناخوشایند یا به طور نادرست پوشانده و ظاهری غیرجذاب برای آنان ایجاد کنند. این رفتارها به عنوان تدابیر پیشگیری از اثرات مخرب چشم‌زخم تلقی می‌شوند.
همچنین، در برخی از فرهنگ‌ها، پوشاندن صورت با نقاب یا حجاب به عنوان یک راهکار برای حفظ از احتمال چشم‌زخم در نظر گرفته می‌شود. این اقدام در برخی مناطق عربی و شمال افریقا به عنوان یک تدبیر مؤثر در جلوگیری از چشم‌زخم شناخته شده است.
رابطه چشم‌زخم و حسد:
رابطه بین چشم‌زخم و حسد به شکلی پیچیده توصیف می‌شود. در حقیقت، این استدلال بر برخی از تدابیر مردم برای پیشگیری از چشم‌زخم متمرکز شده است، اما باید توجه داشت که این تدابیر تنها بخشی از اقدامات جلوگیری کننده از چشم‌زخم هستند.
- حسد و چشم‌زخم:
- کلماتی مانند “حسد” و “نفس” به معنای حسادت، رقابت، بخل، غیرت و تمنای زوال نعمت از دیگران یا تمنای دوام نقص و محرومیت بیان می‌شوند. این واژه‌ها در ارتباط با حسادت به کار می‌روند، در حالی که واژه‌های اختصاصی‌تری مانند “عین” برای چشم‌زخم استفاده می‌شود.
- تداخل و تمایز:
- میان این واژه‌ها وجود تمایز وجود دارد و باید تفاوت‌ها و اشتباهات ناشی از نزدیکی دلالت آنها را در نظر گرفت. این اشتباهات ممکن است در زبان‌ها و فرهنگ‌ها به وجود آمده باشد، مانند تمایز بین شورچشمی و دژچشمی.
- تأثیر حسد بر چشم‌زخم:
- برخی معتقدند که حسد می‌تواند همراه با چشم‌زخم باشد، اما این مسئله یک امر عمومی نیست. حتی افراد نیکخواه ممکن است بدون هدف از روی بدخواهی به دیگران چشم زنند و آسیبشان برسانند.
- تدابیر پیشگیری از چشم‌زخم:
- علاوه بر تدابیر معطوف به حسد، مردم از تدابیر متنوع دیگری برای پیشگیری یا دفع چشم‌زخم استفاده می‌کنند. این شامل استفاده از بخورهای گیاهی، دود اسفند، اوراد دینی یا عرفی، طلسمات، سنگ‌ها، اشیاء خاص، و حتی انجام عملیات جادویی با موادی چون نمک و غیره می‌شود.
در نهایت، این بحران میان چشم‌زخم و حسد یک مسئله پیچیده است و نمی‌توان به سادگی هر دو را به یکدیگر ارتباط داد. به نظر می‌رسد که چشم زخم می‌تواند با یا بدون حسد رخ دهد، و باید موارد مختلفی که مردم برای جلوگیری از آن به کار می‌برند، با دقت بررسی شوند.
تأثیر باور به چشم‌زخم در فرهنگ و رفتارهای اجتماعی:
باور به چشم‌زخم، همانند سایر باورهای مردمی، تأثیرات گسترده‌ای در فرهنگ و رفتارهای اجتماعی دارد. در زیر، برخی از تأثیرات این باور در جوانب مختلف زندگی ذکر شده است:
- گفتگوهای روزمره و نامگذاری:
- در گفتگوهای روزمره، مفاهیمی مانند “ماشاءاللّه” و دعاهای دفع چشم‌زخم از رایج‌ترین اصطلاحات هستند. انتخاب نام‌های ناظر به این باور نیز در نامگذاری فرزندان به‌کار می‌رود.
- رفتارهای والدین و فرزندان:
- در روابط والدین و فرزندان، رفتارهایی مانند عیب‌جویی نزد دیگران، کوچک جلوه‌دادن موفقیت‌ها و تربیت فرزندان با اشاره به حسادت یا چشم‌زخم از جمله الگوهای رایج هستند.
- تشکیلات حکومتی و استخدام:
- در برخی جوامع، حکومت‌ها افراد را بر اساس باور به دفع چشم‌زخم به عنوان افراد محافظه‌کار و دارای قدرت ذهنی استخدام می‌کردند.
- رفتار در مهمانی‌ها:
- در مهمانی‌ها، احترام به مهمانان و تدارک غذاها به شکلی که افراد به شورچشمی توجه نکنند، می‌تواند نمایانگر تأثیر این باور در رفتارها باشد.
- رفتار دینی:
- در زمینه دینی، انجام مراسمات و آیین‌هایی به منظور دفع چشم زخم و حفظ از نظر معنوی و مترقی بودن ممکن است گسترده باشد.
- زیبایی‌شناسی و هنر:
- در هنرها و تزیینات، نقوش و نمادهای ضدچشم زخم در آثار هنری و تزئینات جا افتاده و از جمله موضوعات رایج برای خلق هنر محسوب می‌شوند.
- رفتار در تجارت و معاملات:
- در تجارت، تأثیر این باور در رفتارهایی مانند حمله به اجبار در معاملات ممکن است مشهود باشد.
به‌طور کلی، باور به چشم‌زخم تأثیر زیادی در جوانب مختلف زندگی فردی و اجتماعی افراد دارد و به عنوان یک اصل فرهنگی و مردمی می‌پذیرفته می‌شود.
تأثیر باور به چشم‌زخم در جوامع یهودی و عرب:
- درصد مرگ‌ها:
- در جوامع یهودی، باور به اینکه نود و نه درصد مرگ‌ها ناشی از چشم‌زخم است و تنها یک درصد مردمان به مرگ طبیعی می‌میرند، نشان از تأثیر عظیم این باور در ذهنیت جمعی دارد.
- مثل‌ها و ضرب‌المثل‌ها:
- در عربی، مثل‌ها و ضرب‌المثل‌هایی مانند “اکثر مردم یا نیمی از مردم بر اثر چشم‌زخم می‌میرند” یا “دو سوم گورستان‌ها را چشم‌زخم پر کرده است” نمایانگر گستردگی باور به این مسئله در این فرهنگ است.
- پزشکی جهان باستان:
- در پزشکی جهان باستان، به ویژه در بین‌النهرین، بر اساس باورهای مردمی، پزشکان ابتدا نوع بیماری را مشخص می‌کردند و سپس تدابیر درمانی را بر اساس نوع بیماری، آیا از جمله چشم‌زخم باشد یا نه، انجام می‌دادند.
- طب عامیانه در جهان اسلام:
- در طول تاریخ، این باور در جهان اسلام نیز حضور داشته و در عصرهای متأخر نیز در حوزه طب عامیانه جاری بوده است. این باورها در تفسیر علل بیماریها و تداوی آنها نقش مهمی ایفا کرده است.
- علل بیماریها:
- به علاوه از بیماری‌هایی مانند تب، آبله، سرخک، حتی ناراحتی و گریه شدید کودکان، گرفته تا حوادثی که اغلب به دلیل بی‌احتیاطی و غفلت والدین رخ می‌داد، نیز به عنوان نتیجه چشم‌زخم مورد نظر قرار می‌گرفت.
- شورچشم و حسد:
- این باورها گاهی به معنای حسد و شورچشم نیز تفسیر می‌شدند و در برخی مواقع، نسبت دادن حادثه به چشم‌زخم، به توجیه قصور و تقصیر مادر یا پرستار کودک، و همچنین افراد دیگر که به دلیل خصومت‌های قبلی ممکن بود به اتهام دست داشته باشند، می‌پرداخت.
- تحذیر از نگاه به جسد مرده:
- حداحدی از این باورها ممکن است توصیه‌هایی برای حفظ زنان باردار از آسیب روحی ناشی از حضور در مراسم خاک‌سپاری و محیط گورستان باشد، به‌ویژه اگر زن باردار به جسد مرده نگاه کند.
این توصیفات نشان‌دهنده نقش مهم باورها و فرهنگ در تشکیل دیدگاه‌ها و رفتارها در جوامع یهودی و عرب هستند.
آیات قرآنی درباره چشم زخم:
- آیه 67 سوره یوسف:
- وَقَالَ يَٰبَنِيَّ لَا تَدۡخُلُواْ مِنۢ بَابٖ وَٰحِدٖ وَٱدۡخُلُواْ مِنۡ أَبۡوَٰبٖ مُّتَفَرِّقَةٖۖ وَمَآ أُغۡنِي عَنكُم مِّنَ ٱللَّهِ مِن شَيۡءٍۖ إِنِ ٱلۡحُكۡمُ إِلَّا لِلَّهِۖ عَلَيۡهِ تَوَكَّلۡتُۖ وَعَلَيۡهِ فَلۡيَتَوَكَّلِ ٱلۡمُتَوَكِّلُونَ
- ترجمه:و گفت: اى پسرانم! [در اين سفر] از يك در وارد نشويد بلكه از درهاى متعدد وارد شويد، و البته من [با اين تدبير] نمى توانم هيچ حادثه اى را كه از سوى خدا براى شما رقم خورده از شما برطرف كنم، حكم فقط ويژۀ خداست، [تنها] بر او توكل كرده ام، و [همه] توكل كنندگان بايد به خدا توكل كنند.
- آیه 52 سوره قلم:
- وَإِن يَكَادُ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ لَيُزۡلِقُونَكَ بِأَبۡصَٰرِهِمۡ لَمَّا سَمِعُواْ ٱلذِّكۡرَ وَيَقُولُونَ إِنَّهُۥ لَمَجۡنُونٞ
- وَمَا هُوَ إِلَّا ذِكۡرٞ لِّلۡعَٰلَمِينَ
- ترجمه:و كافران چون قرآن را شنيدند، نزديك بود تو را با چشمانشان بلغزانند [و از پاى درآورند] و مى گويند: بى ترديد او ديوانه است! در حالى كه قرآن جز مايۀ تذكر و پند براى جهانيان نيست.
روایات امامان درباره چشم زخم:
- نقل از امام علی (علیه‌السلام):“چشم زخم یا چشم کردن حق است و واقعیت دارد.”
- نقل از امام جواد (علیه‌السلام):“هر گاه کسی از شما انسان یا چیز زیبایی را دید و از آن خوشش آمد، بگوید: ‘آمنت بالله و صلی الله علی محمد و آله.’ در این صورت چشم او تأثیر منفی نخواهد داشت.”
- نقل از امام صادق (علیه‌السلام):“تأثیر چشم زدن حق است و امین نیستی که چشم تو در خودت یا در دیگری تأثیر کند. پس اگر از تأثیر چشم می‌ترسی، سه مرتبه بگو: ‘ماشاء الله لا قوة الا بالله العلی العظیم.'”
- نقل از امام رضا (علیه‌السلام):“هرگاه تو را چشم زنند، کف دستت را مقابل صورتت قرار ده و سوره حمد و قل هو الله احد و معوذتین را قرائت کن و سپس دو کف را به صورتت بکش. خداوند تو را از گزند آن حفظ می‌کند.”
در قرآن و باور به چشم‌زخم:
- عدم ذکر صریح در قرآن:
- در قرآن، هیچ ذکر صریحی از چشم‌زخم نیامده است. متن قرآن نه تنها مبدعِ این باور نیست بلکه این باور را مورد تأیید قرار نمی‌دهد.
- تفسیرات مفسران:
- برخی از مفسران، بدون ارائه شواهد قانع‌کننده، برخی آیات قرآن را ناظر به چشم‌زخم دانسته‌اند. این تفسیرات بر پایه منابع فکری خود و روش تفسیر معمول آنان صورت گرفته است.
- آیه درباره توصیه یعقوب:
- در آیه مورد نظر که توصیه یعقوب به پسرانش است، برخی مفسران بر اساس قصد نهفته در متن، ادعا کرده‌اند که این توصیه به ترس از چشم‌زخم اشاره دارد. اما این تفسیر ممکن است نتیجه تفسیرات مختلف باشد.
- آیه درخور تأمل:
- تفسیر آیه بعدی که می‌گوید تدبیر یعقوب در این باره کارگر نشد، نیز ممکن است موضوع چشم‌زخم را به‌کلی منفی کند. این آیه ممکن است نشان دهد که تدبیر یعقوب در واقعیت به پیشگیری از چشم‌زخم نیاز نداشته است.
- آیه مشهور “و ان یکاد الّذین کفروا…”:
- در مورد آیه “و ان یکاد الّذین کفروا” نیز برخی مفسران، با تأکید بر قول مشهور در میان مفسران، این آیه را به چشم‌زخم مرتبط می‌دانند. اما باید توجه داشت که این تفسیرات ممکن است از یک مکتب تفسیر خاص ناشی شده باشند.
- نقدهای مفسران معتزلی:
- برخی از عالمان معتزلی، ادعا کرده‌اند که این آیه به چشم‌زخم اشاره ندارد. این نقدها نشان می‌دهد که در بین علمای اسلام نیز نظرات مختلفی درباره تفسیر این آیات وجود دارد.
در مجموع، تفسیرات درباره احتمال ارتباط آیات قرآن با چشم‌زخم برخی مفسران وجود دارد، اما این تفسیرات اغلب بدون ارائه شواهد قاطع ارائه شده‌اند و می‌تواند موضوع جدیدی برای نقد و بررسی فکری باشد.
احادیث شیعه درباره چشم‌زخم:
- توصیه به عمل دینی:
- در یک حدیث از امام رضا علیه السلام، امام توصیه می‌کند که در صورت چشم‌زخم، فرد چشم‌زن خود را شستشو دهد و سپس چشم‌خورده، خود را با آب شستشو کند. اما این توصیه ناشایست خوانده شده و به جای آن، برخی اعمال دینی مثل قرائت حمد و مُعَوِّذَتین، توصیه شده است.
- عبارت “العین حقّ”:
- در یک حدیث دیگر، از امام رضا علیه السلام نقل شده که ایشان به عبارت “العین حقّ” اشاره کرده‌اند. این نکته نشان‌دهنده اهمیت موضوع چشم‌زخم در نظر امامان است.
- آیات قرآن و تأویلات:
- در برخی از احادیث، به تأویل آیات قرآن در رابطه با چشم‌زخم اشاره شده است. اما این توصیه‌ها به صورت مستقیم به استنباط‌های فقهی منجر نشده‌اند و موضوع چشم‌زخم، موضوع اصلی استخراج احکام فقهی نیسته است.
- تأثیر چشم‌زخم و پرسش‌های مذهبی:
- برخی از احادیث ایجاد پرسش‌هایی درباره تأثیر چشم‌زخم و موقعیت آن در قضا و قدر کرده‌اند. این پرسش‌ها به تفکر عقلانی و نقدی درباره مسائل دینی و تصدیق واقعیت آنها منجر شده است.
- تفاوت در دیدگاه‌ها:
- تفسیرات مختلف درباره توصیه‌های دینی در موارد چشم‌زخم نشان‌دهنده وجود نظرات متفاوت در این زمینه است. برخی معتقدند که این توصیه‌ها ممکن است از باب مبالغه باشند.
- تأثیر اعتقادات محلی:
- گزارش‌ها نشان می‌دهد که در برخی مناطق شمال افریقا، افراد ممکن است به شورچشمی مشهور بوده و در صورت واردآوردن خسارت به دیگران، به عنوان ضامن خسارت شناخته شوند. این اعتقادات ممکن است با چشم‌زخم مرتبط شده یا در برخی موارد با آن تلطیف شود.
- مبانی علمی و فقهی:
- برخی از علمای مسلمان بر اساس دیدگاه‌های علمی و فقهی، به تأکید بر قدرت مطلق الهی در اثرگذاری بر امور جهانی و نه شورچشمی و چشم‌زخم، تأکید کرده‌اند. این دیدگاه نشان از اهمیت تفکر و نقد در مسائل دینی دارد.
در کل، احادیث درباره چشم‌زخم در اسلام، به عنوان یک موضوع مذهبی و فقهی مطرح شده‌اند، اما تأثیر و اهمیت آنها در میان علمای مسلمان ممکن است متفاوت باشد و این امر به تأویلات و دیدگاه‌های مختلف باز می‌گردد.
آیه “وَ إِن يَكَادُ” در قرآن:
آیه “وَ إِن يَكَادُ” (آیه 51-52 سوره قلم) در قرآن به وقوع یک حادثه نزول یافته و دربارهٔ خشم کافران به دلیل شنیدن آیات قرآن و نگاه غضب‌آلود آنان به پیامبر اسلام به منظور آسیب زدن به او استفاده شده است.
تفسیر و تأویل: آیه از نگاه مفسران به چشم‌زخم ناشی از خشم کفار پس از شنیدن قرآن اشاره دارد. برخی از مفسران عنوان معنای ایه “وَ إِن يَكَادُ” را به این معنا می‌دهند که کافران نزدیک به آن بودند که چشم‌های خود را با دیدن آیات قرآن به زمین بیندازند یعنی با چشم‌زخم خود پیامبر را بکشند.
استفاده در زندگی روزمره: آیه “وَ إِن يَكَادُ” به‌طور معمول در زندگی روزمره مردم ایران به عنوان یک حافظه محافظتی در برابر چشم‌زخم مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر اساس گفته مرتضی مطهری، این آیه یکی از پرکاربردترین آیات قرآن در زندگی مردم ایران است و به عنوان یک محافظ در برابر چشم‌زخم شناخته می‌شود.
نظرات مفسران:
- علامه طباطبایی در تفسیر المیزان به لغت “لَيُزْلِقُونَكَ” که به معنای لغزاندن است، کنایه از کشتن با چشم زخم می‌دهد.
- برخی نظر دارند که این چشم‌زدن توسط گروهی از قوم بنی اسد انجام شده که به آنها عَیّانون می‌گفته‌شده است.
تأثیر در زندگی مردم:
- بسیاری از مردم ایران این آیه را به عنوان یک حافظه محافظتی در برابر چشم‌زخم استفاده می‌کنند.
- برخی از کتب روایی و دعایی نیز خواندن و نوشتن این آیه را برای دفع چشم‌زخم حسودان و بدخواهان مفید می‌دانند.
نکات مهم:
- تفسیرات مختلف وجود دارد و برخی از مفسران معتقدند که این آیه ناشی از چشم‌زدن پیامبر اسلام توسط مخالفان اوست.
- برخی نیز این آیه را به عنوان نمادی برای غیرت و خشم کافران نسبت به پیامبر دانسته و تأثیر آن را در جنبه‌های نفسانی تأکید کرده‌اند.
روایات مشهور در مورد چشم زخم:
- حدیث امام علی (ع):“چشم زخم یا چشم کردن حق است و واقعیت دارد.” (نهج البلاغه، ترجمه فیض الاسلام، کلمات قصار، ش 400)
- حدیث امام صادق (ع):“تاثیر چشم زدن حق است و امین نیستی که چشم تو در خودت یا در دیگری تاثیر کند. پس اگر از تاثیر چشم می ترسی، سه مرتبه بگو: “ماشاء الله لا قوة الا بالله العلی العظیم.”
- حدیث امام رضا (ع):“هرگاه تو را چشم زنند، کف دستت را مقابل صورتت قرار ده و سوره حمد و قل هو الله احد و معوذتین را قرائت کن و هر دو کف را به صورتت بکش. خداوند تو را از گزند آن حفظ می کند.” (مکارم الاخلاق، ص 474)
- روایت از حضرت یعقوب (ع) در قرآن:“وَقالَ یا بَنِیَّ لا تَدْخُلُوا مِنْ بابٍ واحِدٍ وَادْخُلُوا مِنْ أَبْوابٍ مُتَفَرِّقَةٍ وَما أُغْنیٰ عَنْکُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَیْءٍ إِنِ الْحُکْمُ إِلَّا لِلَّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَعَلَیْهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ” (سوره یوسف، آیه 67) در این آیه، حضرت یعقوب (ع) به فرزندانش در مورد ورود به شهر مصر توصیه می‌کند که از دروازه‌های متعدد شهر وارد شوند تا به چشم نیایند و از چشم زخم محافظت کنند.
این روایات و حدیث‌ها نمونه‌هایی از آموزه‌های دینی درباره چشم زخم هستند که نقش مهمی در ایمان و عمل‌کرد مذهبی افراد دارند.
رابطه چشم زخم با قضا و قدر:
موضوع چشم زخم در ارتباط با قضا و قدر، اختلافاتی در دیدگاه‌ها به وجود آورده است. برخی افراد این را مخالف قضا و قدر می‌دانند و به دلیل بعضی اعتقادات، زخم چشم را نتیجه تصادفات و عوامل زیستی می‌پندارند. این دیدگاه‌ها به چالش کشیدن مفهوم قضا و قدر منتهی می‌شوند.
به عقیده برخی عالمان شیعه، چشم زخم با قدرت الهی در تعهد است و نه به دلیل عوامل طبیعی یا انسانی. آنها باور دارند که هرچه که اتفاق می‌افتد، زیر نظر خداست و قضا و قدر به هر کسی بر اساس حکمت الهی اعمال می‌شود.
به طور مثال، حدیثی آمده است که مؤکد می‌کند: “چشم زخم مرد را به گور و شتر را به دیگ می‌اندازد.” این حدیث نشان‌دهنده تأثیرات چشم زخم و همچنین برتری قضا و قدر بر هرگونه تداخل انسانی یا طبیعی است.
به همین ترتیب، دیدگاهی در مورد احادیث دینی وجود دارد که نقش چشم زخم را در هنگام باز شدن قبرها توضیح داده و به آن ارتباط با قضا و قدر می‌دهد.
در نهایت، این دو دیدگاه، یکی مبتنی بر توکل به قضا و قدر الهی و دیگری متمرکز بر عوامل دنیوی و طبیعی، اختلافات فرهنگی و مذهبی را بیان می‌کنند و هرکدام جلوه نگری اختصاصی خود را دارند.
درخواست از امامان شیعه برای دوری از چشم زخم:
امامان شیعه در دعاها و نقل قول‌هایی که از آنان منتقل شده، خود را به خداوند معبود دنیا و آخرت معرفی کرده‌اند تا از اثرات چشم زخم حفظ شوند. یکی از جلب نعمت‌های الهی از جانب امامان، در دعای بیست و سوم صحیفه سجادیه آمده است.
در متن این دعا، امام سجاد (علیه‌السلام) خداوند را به دوری از چشم زخم در زندگی اهل دین و مذهب می‌خواند. این نیایش نشان از توکل بر خداوند و خواسته از او برای حفظ افراد از هر گونه آسیبی، از جمله چشم زخم، دارد.
در روایات شیعه نیز برای محافظت از افراد در برابر اثرات چشم زخم، خواندن معوذتین (سوره‌های فلق و ناس)، آیه الکرسی، و آیه ان یکاد توصیه شده است. امام هشتم شیعیان نیز قرائت سوره حمد و معوذتین را برای دفع چشم زخم توصیه نموده‌اند.
امام رضا (علیه‌السلام) نیز برای دوری از اثرات چشم زخم، توصیه به نوشتن آیات مخصوصی از قرآن (سوره حمد، معوذتین و آیه الکرسی) دارد.
علاوه بر این، امامان شیعه در توصیه‌های خود به مواقع مختلف، ذکر خداوند را در زبان جاری کرده، اذکاری چون تکبیر، حوقله و ماشاء الله را برای دفع چشم زخم پیشنهاد داده‌اند. همچنین، از افراد خواسته شده است که هنگام مواجهه با چیزهایی که عجیب و تعجب‌آور به نظر می‌رسند، به زبان حق سخنان خداوند را به جاری بیاورند و از اذکار مذکور برای حفظ برکت و برخورداری از برکات دعا کنند.
سوالات متداول:
- دعای خاصی برای درمان چشم زخم وجود دارد؟
- بله، در اسلام دعا به عنوان یک وسیله برای درمان و شفا توصیه شده است. در این خصوص، میتوانید از دعاهای عمومی برای شفای بیماریها و درمان چشم‌زخم استفاده کنید.
- چه آیاتی از قرآن برای درمان چشم زخم توصیه می‌شود؟
- آیاتی چون آیه 82 سوره الشعراء (26:82) که به شفاعت قرآن اشاره دارد، ممکن است برای درمان بیماریها و چشم‌زخم مفید باشد.
- آیا در حدیث‌ها دعاهای خاصی برای چشم زخم ذکر شده است؟
- تعدادی از حدیث‌ها به دعا و استفاده از آیات قرآنی برای درمان بیماریها اشاره دارند، اما دعاهای خاص و مستقل برای چشم‌زخم به صورت صریح ذکر نشده‌اند.
- دعایی برای جلب توکل و اعتماد به خدا درمواجهه با چشم‌زخم؟
- مثل ادعیه اعتماد به خدا و توکل بر او که در قرآن و حدیث‌ها آمده است، می‌تواند در مواجهه با هر مشکل و بیماری، از جمله چشم‌زخم، کمک‌آموز باشد.
- آیا در ادعیه معصومان دعای خاصی برای چشم زخم وجود دارد؟
- بله، ادعیه معصومان، به ویژه اهل‌بیت حضرت رسول اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) شامل دعاهای مختلف برای سلامتی و شفای بیماران هستند که میتوانید از آنها استفاده کنید.
- چگونه می‌توانم در دعاهایم برای شفای چشم زخم خود دعا کنم؟
- در دعاهایتان میتوانید با اخلاق و ایمان به توکل بر خدا، بر شفای چشم زخم خود دعا کنید. خود را به عنوان یک بنده فراموش‌نشده و اراده خداوند در شفاعت و درمان بپذیرید.
- آیا احادیثی در مورد خواندن آیات قرآن برای شفای چشم زخم وجود دارد؟
- بله، برخی از احادیث اشاره دارند که خواندن آیات خاصی از قرآن، مانند آیه «وَ إِذا مَرِضتُ فَهُوَ یَشفینِ» (سوره الشعراء: 80) به منظور شفای بیماریها و چشم‌زخم مؤثر است.
- آیا خواندن سوره فاتحه برای شفای چشم زخم توصیه می‌شود؟
- بله، خواندن سوره فاتحه به عنوان یک دعا کلی و برای شفای همه نوع بیماریها و مشکلات، شامل چشم زخم، توصیه می‌شود.
- آیا مصلحت درمان از طریق پزشکان و دعاها با هم تناقض ندارد؟
- خیر، اسلام تأکید دارد که از تمامی وسایل طبیعی و درمانی، از جمله مشاوره پزشکی و داروها، برای شفای بیماریها استفاده شود. دعا و توکل همراه با این اقدامات می‌توانند افزایش معنوی و روحانی برای بیمار فراهم کنند.
- چه نکات دینی در مورد توکل به خدا در درمان چشم زخم وجود دارد؟
- اسلام توصیه می‌کند که هنگام به دنبال درمان و شفا هستید، از توکل به خدا و دعا به او نخورید. همچنین بهره‌مندی از وسایل درمانی و پزشکان نیز تأکید می‌شود.
لطفاً توجه داشته باشید که همیشه مشاوره با پزشک و پیروی از راهنمایی‌های حرفه‌ای درمانی نیز بسیار حائز اهمیت است.
نتیجه گیری:
در نتیجه، موضوع چشم زخم در قرآن و حدیث به صورت صریح تنها در برخی تفسیرها و احادیث مورد بحث قرار گرفته است. تعبیرها و نظرات مختلفی درباره این مفهوم وجود دارد، از جمله مفسرانی که به تأثیر چشم‌زخم در شخصیت‌ها و معانی مختلف قرآنی اشاره کرده‌اند. همچنین، در دعاها و ادعیه مختلف، دعاهایی برای سلامتی و درمان از آسیب‌های مختلف ذکر شده‌اند، اما دعای خاص و آیات قرآنی ذکر شده است و همچنین میتوانید مقاله سرکتاب و دعانویسی را مطالعه کنید.
